گوردَخمه ها در اصل آرامگاه‌هایی بودند که در دل کوه ها و صخره ها کنده می‌شدند. شکل اتاقی دارند که یک یا چند قبر در داخل آنها قرار می گرفت. این فضاهای اتاقی شکل، گاه جای کافی برای نشستن، قرار دادن اشیاء و برگزاری مراسم داشته‌اند.
گوردخمه در زبان عامیانه گاه هم‌معنی با استودان نیز به کار گرفته می‌شود در حالیکه این دو از لحاظ ساختاری با هم تفاوت دارند. کلمه استودان که از ترکیب واژه‌های «استو» به معنی استخوان و «دان» به معنی جایگاه درست شده، محل نگهداری استخوان متوفیان بوده‌است.
با حمله اسکندر به ایران و پیدایش سلسله‌های سلوکیان و اشکانیان، نقش مذهب در سلطنت به کلی کمرنگ شد. بنابراین از این دوران گوردخمه‌ای به شکلی که در دوران هخامنشیان یا مادها برای شاهان ساخته می‌شد، یافت نشده‌است.
با ظهور ساسانیان، مذهب زرتشتی در ظاهر، مجدداً ارزش یافته ولی با این وجود، ساخت گوردخمه‌های دوران هخامنشی دیگر رواجی نیافت ولی ساخت دخمه‌های عمومی تا قرنها پس از حمله اعراب به ایران ادامه پیدا کرد. در حال حاضر هنوز در برخی مناطق ایران، به‌ویژه در غرب، گوردخمه‌ها برای خاکسپاری مردگان استفاده می‌شود. مثلاً در خرم‌آباد برخی خانواده‌ها بجای ایجاد قبر تازه، مرده را در گوردخمه خانوادگی قرار می‌دهند که به آن لَحَک می‌گویند.
گوردخمۀ سان رستم
استان کرمانشاه دارای چندین گوردخمۀ معروف و البته کمتر شاخته شده است. یکی از آنها، گوردخمۀ معروف به سان رستم است. سان در گویش بومی مردمان این منطقه به معنی سنگ است و سان رستم یعنی(سنگ رستم)… هر چند که این گوردخمه ارتباطی با رستم قهرمان شاهنامه ندارد.
گوردخمۀ سان رستم در ۶۴ کیلومتری جنوب کرمانشاه و به فاصلۀ ۱۰ کیلومتری روستای بوژان در حاشیۀ رودخانۀ جزمان در منطقۀ جلالوند کنار جادۀ آسفالت قرار گرفته است. از نظر ظاهری شکل و ساختارش با اغلب گوردخمه‌هایی که می‌شناسیم متفاوت است و درون کوه کنده نشده بلکه به شکل اتاقی در دل قطعه سنگ بزرگی کنده شده و کمابیش هرمی شکل به نظر می‌رسد.
سیامک هاشمی، 1392، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه‌های زیرزمینی ایران – از گذشته تا کنون)، فصل ۵: آرامگاه‌های زیرزمینی، انتشارات شادرنگ، تهران
علی‌اکبر سرفراز و بهمن فیروزمندی (نویسندگان), حسین محسنی و محمدجعفر سروقدی (تدوین کنندگان). «باستانشناسی و هنر ماد» در باستانشناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی.
