مغز انسان مدام در حال تفسیر اتفاقاتی است که ناظر آن است. یکی از جستجوهای همیشگی اش یافتن اتفاقات و ماجراهایی است که تکرار می شود. کشفی که به انسان قدرت پیشبینی و اینده نگری می دهد.
ذهن ما با دقت به خرج دادن در باره تجربیاتش می تواند فکر کند که چه اتفاقی خواهد افتاد. اگر باران های شدید و بی امان در طی سالها به سیل های مخرب ختم شوند دیر یا زود انسان قادر خواهد بود تخمین بزند که باران شدیدی که ناظرش است می تواند به سیل ختم شود..
بعضی اتفاقات و تغییرات نظیر سپری شدن روز و پیدا شدن شب در ذهن انسان به صورت یک تکرار قطعی و منطقی نقش می بندد یا مثلا همه می دانیم در ساعات شروع و پایان کار، شلوغ ترین زمان ترافیک در شهر است.
اما بعضی از تکرار ها و ماجراها زیاد آشکار نیستند و پیشبینی برای آنها سخت است. دانشمندان آنها را اتفاقات احتمالی می نامند. ما برای تشخیص این نوع تکرارها زیاد قوی نیستیم. اینجا است که نقش خواب و رویا و تصاویری که در طی آن می بینیم اهمیت پیدا می کند.
توقع عمومی همه ما از مغز این است که در حالت خوابیده به حالا تعطیل فعالیت می رسد ولی واقعیت این است که مغز ۲۴ ساعته مشغول کار است و بعضی از دانشمندان مدعی هستند که در طی استراحت بدن، فعالیت مغز از همیشه بیشتر است.
از دهها سال پیش در باره مرحله خواب rapid eye movement REM تحقیقات مفصلی صورت گرفته است. توجه اصلی به رویاها و کابوس ها است که اغلب شان در این مرحله از خواب اتفاق می افتد. نتیجه کلی و کمابیش مشخص این است که خواب و رویای بشر در این مرحله، از توانایی بیشتری برای کشف اتفاقات احتمالی از طریق به هم ربط دادن ماجراها و تصاویر بسیار جزئی و متفاوت را دارا است.
در بعضی تحقیقات متوجه شده اند انسانی که به تازگی از خواب عمیق برخواسته است مغزش از حالت معمولی دوران بیداری دقیق تر و به هم مرتبط تر کار می کند. به عبارتی می تواند سریعتر، اتفاقات و معناها را به هم ربط دهد.
برای مثال اگر به یک نفر در وسط روز بگویند برای کلمه « گرم» چه ربطِ کلمه ای پیدا می کنید اغلب آدم ها به تکرار منطقی و طبیعی نظیر « سرد» در برابر «گرم» فکر می کنند. اما فردی که تازه از خواب عمیق REM بیدار شده است گرم و داغ بودن را به خورشید هم می تواند ربط دهد.
نکته خیلی آشکار در باره رویا و کابوس این است که بسیار عجیب و غیرمنتظره هستند. دلیل اولش این است که شاید کمکی باشد تا بتوانیم آنها را در طی بیداری به خاطر بیاوریم هر چند ۸۰ درصد رویاها را در طی روز به یاد نخواهیم اورد. دلیل دوم اینکه به خوبی نشان می دهد مغز ما با دقت هر نوع ماجرای و تصاویر گرداوری شده از هر نوع خاطره ای را دور هم جمع می کند.
از نظر محققین آن ۸۰ درصدی از رویا و کابوس که در طی روز به یاد ما نمی آید در ناخودآگاه ما با قدرت تمام بایگانی می شوند. خواب هایی که چندین دلیل و ماجرا و تجربه و حادثه زندگی مان را به هم پیوند می دهد تا به ما گوشزد کند که چه اتفاقی در آینده ممکن است بیفتد.
اگر یک نفر از به تنهایی خوابیدن در شب می ترسد یا از مستاجر آپارتمان های خیلی بلند بودن پرهیز می کند به خاطر این است که تجربیات و خاطراتی دارد که زمینه این ترس ها و پرهیزها را ایجاد کرده است. ما دلیل مشخص و منطقی برای ترس از تنها بودن نداریم ولی خواب و رویاهایی که به سراغ مان می آیند و ما را از این کار نهی می کنند مدام اتفاق می افتد بدان اینکه به یادشان آوریم.
به نظر بعضی از روانشناسان، ۹۸ درصد رفتار و تصمیم ما ناشی از فرمان های ناخودآگاه ذهن ما است. ناخوداگاهی که منبع و آرشیو کاملی از همه ماجراهای زندگی است. رویاها و کابوس ها، اتفاقات زندگی ما را به شکل عجیب و غریبی برای ما تصویر می کنند.
ما در حین دیدنِ کابوس یا رویا به طور ناخودآگاه به مغزمان هشدار می دهیم که چه تصمیماتی خوب یا بد است.
در دوره خواب REM یا ساعاتی که چشم مان در حالت بسته مدام در حال چرخش است و با جدیت تمام مشغول ربط دادن حوادثی است که در طی روز یا ماه یا سالها روبرو هستیم فرصت می یابد که با دقتی خاص، به بقای ما کمک کند.
این مرحله از خواب در بسیاری از پستانداران نیز ثبت شده است. خود این واقعیت، گویای تصویری بودن رویاها و کابوس ها است چون حیوانات قدرت تکلم ندارند و از تصاویر برای انتقال حس و نیت خود بهره می برند. .
ما موجودات زنده ایی که قادر به تشخیص دقیق تر رابطهِ بین اتفاقات روزانه نیستیم می توانیم شانس پی بردن به وقوع احتمالات را از طریق رویا و کابوس ایجاد کنیم. بعد انها را در طی روز یا در ناخوداگاه، بایگانی می کنیم و بدون اینکه دلیلش را متوجه باشیم مثلا از سوار شدن درون هواپیما و قایق، احساس هشدارباش و نگرانی برای خود ایجاد می کنیم. یا از دیدن یک آشنای همیشگی، احساس ناراحتی یا خوشحالی می کینیم بدون آنکه دقیا بدانیم چرا…
بشر اولیه در جنگل ها و طبیعت برای حفاظت هر لحظه ای خود از خورده نشدن می بایست همه حواس و شعور روزانه ذهن خود و حتی شعور دقیق شده مغز در طی خواب را به کار بگیرد تا زنده بماند.
ادامه دارد
Are dreams predictions?
https://aeon.co/essays/
Neuroscience Sleep & Dreams Cognition & Intelligence All topics →
Sue Llewellyn is a professor in humanities at the University of Manchester in the UK. She is interested in the relationships between dreaming, creativity and psychopathology.
Image source
