شنیدن این تاکید مسلم که بشر می خواهد و می‌تواند زندگی امن و راحتی داشته باشد شاید برای دوران ما عادی باشد ولی همین حقیقت بدیهی، حدود ۵۰۰ سال پیش، فقط در تخیل تعداد کمی از انسان‌های روی زمین می‌توانست نقش ببندد چون زندگی بشر در طول هزار سال قبل از آن، دستخوش هیچ تغییر و بهبود نشده بود.
طول عمر یک فرد اروپایی ۵ قرن پیش، فقط ٣۵ سال بود. زندگی بیشتر از نود درصد مردم با کار طاقت فرسای طولانی توام بود و شب های زندگی شان به سکونت در خانه های همیشه سرد، تاریک، شلوغ و مملو از سوسک، کنه، موش و بیماری‌های واگیردار خلاصه می گشت.
از حدود ۶۰۰ سال پیش و در اجتماع مملو از جنگ، فقر، قحطی، خرافات و بی سوادی، متفکرینی پیدا شدند که هدفی را برای خود تعیین کردند تحت عنوان « دانش مفید» تا بتوانند با گردآوری و استفده از آن، زندگی بشر را بهبود بخشند. فیلسوف و نظریه پرداز دیدگاه فوق « Francis Bacon» بود. او اعلام کرده بود توسعه‌ِ نحوه معیشت، کلید رشد بشر است. او معتقد بود: « تنها راه کنترل و بهره وری از طبیعت، شناخت و تابعیت از علوم موجود درآن است»
ایده پیشرفت مادی از طریق توسعه دانش‌های مفید به آرامی ریشه دواند. در سال ١۶۶٠ « انجمن سلطنتی» در لندن با صراحت تمام بر اساس افکار فرانسیس بیکن پایه‌گذاری شد. انجمن فوق مدعی شد که هدف اصلی‌اش: « توسعه وسایل طبیعی و هنرهای مفید، کارگاه های تولیدی، موتورها و اختراع از طریق تجربه می باشد»
برای دست یابی به پیشرفتی که اندیشمندان غربی تصویر کرده بودند بعدها متوجه شدند نه تنها باید به جمع آوری و تدوین دانش مورد نیاز بپردازند بلکه، هر چه زودتر راه حلی نیز برای رد و بدل کردن دانش گردآوری شده توسط همدیگر بیابند.
از همان اوائل قرن ۱۸ میلادی بود که دانشنامه‌ها، لغتنامه ها، کتاب های راهنمای علمی مد شد. آنها دریافتند که با تدارک منبع جستجوهای علمی و طبقه بندی دانش‌های گردآوری شده مفید، امکان دست یابی و مبادله دانش برای محققین آسانتر می‌گردد.دایره المعارف « دیدِرو» بهترین نمونهِ عطش نوینِ در جمع آوری اطلاعات در دوران روشنگری بود.
عصر روشنگری توانست یک جمهوری سراسری علمی در اروپا ایجاد کند که اعضای آن در دو قاره امریکا و اروپا توانستند از تجربیات علمی و دانش مدون همدیگر برخوردار گردند. در باره نظریات و فرضیه های همدیگر نظر دهند، ایراد بگیرند، ترجمه کنند، تقلید کنند و حتی آنها را توسعه هم ببخشند. به قول شیمی دان معروف عصر روشنگری آنتوان لاوازیه: « دانش‌های مختلف هرگز به جنگ همدیگر نمی‌روند». که البته ناگفته نماند در کنار بسیاری از آرمان‌های عصر روشنگری، این ادعا در قرون بعد نادیده گرفته شده است.
صاحبان واحدهای تولیدی با شوق فراوان جویای نصیحت‌ها و دستاوردهای دانشمندان و ریاضی‌دانان عصر شدند. رابطه و تبادل نظری که به شکل‌های مختلف کاربرد پیدا می کرد ولی از همه مهمتر، امید و تکیه به علم و دانش انسانی اهمیت یافت. باور به اینکه تلاش بشری می‌تواند موقعیت بهتر و تولید بیشتری را برای جامعه ایجاد کند نگاه جدیدی بود که در وجدان عمومی بشر قرن ۱۷ شکل گرفت. از آن پس بشر کم کم نگاهش را از آسمانها به زمین دوخت و نخواست بیشتر از این منتظر سرنوشت بماند.
Joel Mokyr, Enlightened and Enriched, We owe our modern prosperity to Enlightenment ideas. City Journal
http://www.city-journal.org/2010/20_3_enlightenment-ideas.html
Professor Joel Mokyr is editor-in-chief of the Princeton University Press Economic History of the Western World, and the Oxford University Press Encyclopedia of Economic History.
