اخلاق و کودکان

Sam Harris متفکر، فیلسوف، متخصصص عصب شناس و نویسنده کتاب های متعدد، از جمله اندیشمندان حلقه معروفِ آتئیست های معاصر نظیر ریچارد داوکینز و کریستوفر هیچنز است که بخش اصلی تلاشش معطوف به نقد مذهب می باشد. نمی توانم توضیح دهم که چرا با سمت گیری های ضد مذهب او راحت نیستم ولی شکی نیست که اندیشه اش سرشار از ذهنیت بسیار منتقدانه در باره بسیاری از مسائل بشر و فرهنگ کنونی است.

مصاحبه سام هریس با نویسنده کتاب Just Babies: The Origins of Good and Evil، «پاول بلوم» مثل همیشه، حاوی دقت و حساسیت های ضد مذهبی نیست. کتاب تحقیقی آقای بلوم پروفسور روانشناسی Yale University امریکا توجه اش معطوفِ اخلاق، مذهب و فرهنگ در دنیای نوزادان است.

من فقط اولین سئوال و جواب درون مصاحبه بین آن دو را ترجمه کردم و بقیه این گفتگو که خیلی سریع به یک بحث دو طرفهِ دوست داشتنی و عمیق کشیده شده است را  به دلیل تخصصی شدن ادامه ندادم.

سام هریس:  به نظر تو بزرگترین برداشت غلط مردم در باره ریشه اخلاق چیست؟

پاول بلوم: فراگیرترین اشتباه این است که همه فکر می کنند اخلاق توسط بشر اختراع شده است چیزی شبیه کشاورزی و یا حتی قابلیت نوشتن و کتابت. گویی اخلاق اختراعی است که بشر در دوره ایی از تاریخ تمدن به آن دست یافته است. بر همین اساس، نگاهی که نسبت به بچه ها وجود دارد حکایت از این می کند که آنها موجوداتی کاملا خودخواه و ضد اجتماع هستند که کم کم با حمایت والدین، مدرسه، مذهب و تلویزیون تبدیل به افراد دارای اخلاق می گردند، بد و خوب را تشخیص خواهند داد و دست از ضرر و اذیت سایرین می کشند.

البته این دیگاه کاملاً غلط نیست. بی تردید بخشی از ارزش های اخلاقی، اکتسابی است بویژه آنکه، ایده های اخلاقی در جوامع مختلف متفاوت هستند. به عنوان مثال هیچکس با این قضاوت اخلاقی به دنیا نمی آید که مردان برتر از زنان هستند یا مجازات کفرگویی مرگ است. این نوع داوری ها ساخته و پرداخته اجتماعات بشری است و در ژن بچه ها وجود ندارد.

اما بحثی که من سعی کردم در کتابم عرضه کنم این است که یک نوع اخلاق جهانی وجود دارد که به طور ذاتی در همه بشر موجود است. اخلاقیاتی که حتی بخشی از باور ناهنجار و مضری چون برتری مردان نسبت به زنان را نیز به در مجموعه  بنیانیِ اخلاقیات مشترک بشری جای می دهد.

در مقابل تفکر غلط و فراگیری که فکر می کند اخلاق ساخته بشر و تماماً اکتسابی است یک تفکر دیگر هم وجود دارد که گاهی جلوه بیشتری می یابد و ریشه مذهبی دارد. شیوه تفکری که معتقد است ذات بشر پاک و نجیب است و فقط بعد از تولد و تاثیری که از جامعه، فرهنگ و حکومت ها می گیرد این ذات شریف و  انسانی، دچار اختلال می گردد. ژان ژاک روسو نماینده این تفکر است.

این نگاه دوم هم غلط است. بله در درون  پیکره وجودی بشر، یک ریشه اخلاقی وجود دارد ولی بسیار محدود است. بله، بچه ها نسبت به بزرگسال ها، خودخواه تر، لجباز و تنگ نظر تر هستند و به قول Kingsley Amis : « تعجبی ندارد که انسانها، در بدو تولدشان، آدم های غیر قابل تحملی هستند.» بی شک قسمت محدودی از اخلاق، در ابتدای زندگی با انسان عجین است ولی قرار نیست همه اخلاقی باشد که خواهیم داشت. تجربهِ دستیابی به قابلیت های اخلاقی بعد از تولد نیز ادامه خواهد یافت.

The Roots of Good and Evil- An Interview with Paul Bloom
http://www.samharris.org/blog/item/the-roots-of-good-and-evil

– See more at: http://www.samharris.org/blog/item/the-roots-of-good-and-evil#sthash.tzGyyVRn.dpuf